Nằm trên trục quốc lộ 1, tuyến đường huyết mạch nối hai đầu đất nước, từ Bắc vào Nam, qua Ải Chi Lăng – Lạng Sơn, du khách sẽ ghé thăm vùng đất cổ kính bắc Bắc Giang. Sông Thương, sông Cầu, sông Lục Nam như dải lụa mềm điểm tô thêm vẻ hiền hòa vốn có của vùng đất này và để thương, để nhớ cho những ai đã một lần ghé bước chân qua. 

Khi nói tới Bắc Giang là nói tới những di sản văn hóa nổi tiếng. Dân gian có câu: “Ai qua Yên Tử, Quỳnh Lâm/Vĩnh Nghiêm chưa tới, thiền tâm chưa đành”. Chùa Vĩnh Nghiêm toạ lạc nơi có cảnh quan tươi đẹp, nơi hợp lưu của sông Lục và sông Thương, được ví là một danh lam cổ tự đứng đầu trong thiên hạ. Tương truyền chùa được xây dựng từ thời Lý và mở rộng vào khoảng thế kỷ XIII, thời nhà Trần dưới thời vua Trần Nhân Tông. Thời đó, chùa là trung tâm đào tạo Phật giáo tăng đồ khắp mọi miền. Vì vậy, hiện nay chùa Vĩnh Nghiêm vẫn còn lưu giữ được kho ván khắc 34 đầu sách, với hơn 3000 bản khắc hai mặt bằng cả chữ Nôm và chữ Hán là các bộ kinh, sách, luật giới nhà Phật và trước tác của một số danh nhân, thiền sư sáng lập, phát triển trung tâm Phật giáo Vĩnh Nghiêm qua nhiều thế kỷ. 

Năm 2012, tổ chức UNESCO đã công nhận bộ tư liệu quý của chùa Vình Nghiêm là Di sản thế giới trong danh mục Di sản tư liệu ký ức thế giới khu vực Châu Á – Thái Bình Dương. Mỗi năm vào ngày 14/2 âm lịch là chùa mở hội, cũng là ngày giỗ các vị tổ chùa Vĩnh Nghiêm. Vào dịp này, mỗi ngày chùa Vĩnh Nghiêm đón hàng ngàn lượt Phật tử và du khách xa gần. Trong tiết trời xuân, hương trầm quyện đưa lan tỏa khắp một vùng, người người vãn cảnh và lễ Phật trước khi tiếp tục chuyến hành hương về non thiêng Yên Tử. 

Dọc khắp 9 huyện của Bắc Giang nơi nào cũng hiện diện dấu tích những công trình di sản văn hóa. Trong đó phải nhắc tới những đình, chùa cổ niên đại khoảng từ thế kỷ 16, 17. Có thể kể tới như chùa Bổ Đà, đình Thổ Hà, đình Lỗ Hạnh, đình Phù Lão… Đây không chỉ là di sản quý giá mà còn là sức hấp dẫn cho du lịch Bắc Giang. Tới đây, du khách được chiêm ngưỡng giá trị của nghệ thuật kiến trúc đình chùa truyền thống qua từng nét chạm khắc. Mỗi chi tiết chạm khắc tinh xảo thể hiện trình độ tay nghề của những phường thợ thủ công cách đây nhiều thế kỷ. Mỗi đình, chùa còn hàm chứa ý nghĩa văn hóa - xã hội của cộng đồng làng xã. Có thể nói về với Bắc Giang là hành trình trở về với những giá trị truyền thống của dân tộc. Ở đó, du khách sẽ thấy như được trở ngược lại thời gian, cảm nhận nhịp cuộc sống chậm rãi hơn và lắng đọng hơn.  

Tới huyện Việt Yên, du khách tới thăm chùa Bổ Đà, ngôi chùa có từ thế kỷ 17 nhưng tới nay những nét kiến trúc cổ kính vẫn còn gìn giữ được khá nguyên vẹn. Qua cổng ngoài là lối đi giữa 2 bức tường trình đất khoác màu rêu phong. Hai Dải tường này chạy bao toàn bộ phần mặt tiền của nội tự chùa. Phía sau là vườn tháp nơi tàng lưu xá lị, tro cốt nhục thân của các tăng ni dòng thiền Lâm Tế. Vườn tháp có 97 ngôi lớn nhỏ được xây bằng gạch nung và những chất liệu đặc biệt nên sau nhiều thế kỷ mà diện mạo những ngôi tháp cổ không bị hư hại. Khu nội tự chùa Bổ Đà gồm 16 toà ngang dãy dọc với hơn 90 gian liên hoàn. Nhà tổ là nơi thờ Phật và phối thời Nho Giáo, Đạo Giáo cùng tín ngưỡng dân gian. Tại đây, du khách có thể chiêm ngưỡng hệ thống tượng Phật đồ sộ, đa số trong đó là những pho tượng cổ rất có giá trị. Nhà Kinh của chùa nằm phía cuối dãy hành lang, nơi du khách có thể dừng chân tìm hiểu thông tin, ý nghĩa nội dung của hàng ngàn bản khắc gỗ kinh thư của dòng thiền Lâm tế đang được bảo quản cẩn thận. Với những giá trị lịch sử và văn hóa tiêu biểu, năm 2017 chùa Bổ Đà đã vinh dự được công nhận là Di tích quốc gia đặc biệt. Trở thành một điểm đến hấp dẫn du khách bốn phương đặc biệt mỗi khi tết đến xuân về. 

Các di sản văn hóa vật thể là thế mạnh để Bắc Giang phát triển những sản phẩm du lịch văn hóa, tâm linh mang tính cạnh tranh trong khu vực. Ngoài đình, chùa cổ kính, Bắc Giang còn những công trình văn hóa lịch sử nổi tiếng như khu di tích khởi nghĩa Yên Thế, di tích chiến thắng Xương Giang, khu ATKII Hiệp Hòa .v.v. 

Ngay trung tâm thành phố là di tích Xương Giang nơi ghi danh nghĩa quân Lam Sơn trong trận Chi Lăng – Xương Giang kết thúc 20 năm đô hộ tàn bạo của nhà Minh để “Bốn phương biển cả thanh bình” giành độc lập cho nước Đại Việt. Công trình này mới được tỉnh Bắc Giang quy hoạch xây dựng lại trên nền thành Xương Giang xưa. Quần thể di tích bao gồm tượng đài chiến thắng Xương Giang, Nhà lưu niệm và Quảng trường. Hài hòa trong không gian bề thế, uy nghi là khu cây xanh, cảnh trí và nơi thực hành nghi thức tế lễ vào mỗi mùa lễ hội mùng 6,7 tháng Giêng âm lịch hàng năm.

Nằm ở cực bắc của Bắc Giang là huyện Yên Thế, vùng đất mang đầy huyền thoại. Nơi có địa hình đồi núi trung du thuộc cánh cung Bắc Sơn chạy từ Lạng Sơn sang Thái Nguyên. Nơi đây nổi tiếng với danh xưng “hùm thiêng Yên Thế” tên gọi của người anh hùng Đề Thám (Hoàng Hoa Thám) người đã cùng lực lượng nghĩa quân Yên Thế thực hiện liên tiếp những cuộc khởi nghĩa chống lại triều đình phong kiến và thực dân. Phong trào khởi nghĩa Yên Thế kéo dài suốt 30 năm từ 1884 tới 1913 gây nên không ít nỗi kinh hoàng cho người Pháp. Ngày nay quần thể di tích khởi nghĩa Yên Thế đã trở thành một điểm đến du lịch lịch sử văn hóa và được xếp hạng di tích quốc gia đặc biệt. Công trình gồm toàn bộ đồn Phồn Xương xưa, vòng thành ngoại và thành nội nằm trên đỉnh đồi, đền thề nghĩa quân, thêm vào đó là các công trình kiến trúc mới như tượng đài Hoàng Hoa Thám, nhà trưng bày hiện vật lịch sử. Vào mỗi dịp 16 tháng 3 dương lịch, hội Yên Thế lại được tổ chức. Cờ điều, trống hội lại rộn rã khắp một vùng như đón chào, mời gọi bước chân du khách gần xa. 

Nói tới Bắc Giang cũng là nói tới một miền quê Quan họ. Cùng với Bắc Ninh, di sản Quan họ cũng tồn tại và phát triển ở nhiều địa phương, theo thống kê hiện nay Bắc Giang có 18 làng Quan họ. Tới thăm những làng quê thanh bình này, du khách sẽ được thưởng thức các nghệ nhân quan họ biểu diễn. Ở mỗi làng quan họ, ngoài việc duy trì biểu diễn phục vụ du lịch để quảng bá quan họ thì đây cũng là cái nôi để quan họ được bảo tồn và phát triển. Người già dạy cho người trẻ, cha mẹ dạy con cái. Cứ như vậy mà được kế thừa từ đời này qua đời khác. Nghe để rồi say với cái duyên, cái tình của người quan họ, được trở về mùa hội với những liền anh, liền chị dặt dìu khăn xếp áo the, nón thúng quai thao vượt sông đi hát tới tận tàn đêm qua hồi tưởng của các nghệ nhân dân gian đã ở cái tuổi xưa nay hiếm . 

Ngoài hát quan họ, vào dịp hội xuân tại các đền, các phủ ở Bắc Giang còn có hát văn và những nghi thức tín ngưỡng thờ mẫu. Du khách có thể tới thăm đền suối Mỡ ở huyện Lục Nam, tại đây tới ngày tuần, ngày rằm hoạt động tín ngưỡng và hát cung văn diễn ra nhộn nhịp. Các cuộc lễ thu hút rất đông người tham dự. Giữa khung cảnh núi rừng hoang sơ, đền suối Mỡ cổ kính nằm men theo con đường rừng bên ngọn thác Mỡ ầm ào đổ xuống ngày đêm. Đền Hạ rồi tới đền Trung và đền Thượng theo đường lên thác từ thấp lên cao. Hằng năm vào dịp cuối tháng 3 đầu tháng 4 âm lịch dịp khai hội đền suối Mỡ, du khách bốn phương trở về đông không kể để muốn mình được thành kính dâng hương thơm, vật phẩm gửi theo những mong cầu cho một năm mới bình an. 

Không chỉ giàu có về tài nguyên văn hóa, lịch sử, Bắc Giang còn có nhiều thắng cảnh thiên nhiên đẹp hoang sơ, thuần khiết. Cách thành phố Bắc Giang khoảng 80km là rừng nguyên sinh Khe Rỗ thuộc khu bảo tồn thiên nhiên Tây yên Tử. Nơi đây được biết đến là một điểm trekking thú vị đối với những người ưa mạo hiểm khám phá hoặc tìm hiểu văn hóa truyền thống của đồng bào dân tộc thiểu số bản địa. Bên cạnh những giá trị của một khu bảo tồn động thực vật quí hiếm. Khe Rỗ có những cảnh quan đẹp như hồ Vũng Tròn, thác Đồng Dương, suối Nước Vàng, Rừng Lim cổ thụ… Để thực hiện 1 chuyến trekking trọn vẹn ở Khe Rỗ hành trình của bạn sẽ không ít hơn 1 ngày. Sau khi, băng rừng vượt suối khám phá những điểm dừng chân đẹp nhất bạn có thể tới bản người của người Tày, hoặc Nùng, Cao Lan, Sán Chí để cùng với chủ nhà chuẩn bị những món ăn ngon, thưởng thức chén rượu cay nồng sau hành trình khám phá những điều bí ẩn kì thú tại Khe Rỗ, chắc chắn sẽ cho bạn những cung bậc cảm xúc khó có thể nào quên. 

Nếu bạn cần một nơi phù hợp cho việc cắm trại và thưởng ngoạn không khí trong lành thoáng đãng vào mỗi dịp cuối tuần thì Đồng Cao, xã Thạch Sơn, Vân Sơn, huyện Sơn Động là một lựa chọn lý tưởng. Hoặc bạn có thể tới hồ Khuôn Thần huyện Lục Ngạn, một thắng cảnh thanh bình và duyên dáng giữa ngút ngàn thông reo và trập trùng những đồi vải thiều xanh miên man. 

Bắc Giang có nhiều tiềm năng để phát triển kinh tế du lịch và xây dựng những sản phẩm du lịch hấp dẫn. Trong những năm qua, các cấp ngành và chính quyền trong tỉnh đã quan tâm chỉ đạo nhiệm vụ phát triển du lịch. Nhiều dự án phát triển hạ tầng du lịch được triển khai, đường tỉnh 293 đã được nâng cấp tạo thuận lợi cho thu hút du lịch ở các địa phương. 

Với mục tiêu đưa du lịch trở thành ngành kinh tế quan trọng, xây dựng thành công hình ảnh, thương hiệu du lịch Bắc Giang trong giai đoạn 2016-2020, công tác bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa vật thể và phi vật thể tiếp tục được đẩy mạnh, chú trọng 3 sản phẩm du lịch văn hóa – tâm linh, lịch sử - văn hóa và sinh thái nghỉ dưỡng. Xây dựng các sản phẩm liên kết vùng đặc biệt là kết nối tuyến Tây Yên Tử sang Đông Yên Tử, tỉnh Quảng Ninh và khu Côn – Sơn, Kiếp Bạc của Hải Dương. 

Hiện nay, Bắc Giang đang gấp rút hoàn thiện khu du lịch văn hóa tâm linh Tây Yên Tử để mỗi mùa Lễ hội Xuân sẽ góp phần kích cầu du lịch, thu hút du khách. Bên cạnh đó là thiền viện Trúc Lâm Phượng Hoàng với quy mô của một khu du lịch tâm linh tầm cỡ tọa lạc trên dãy núi Nham Biền thuộc hai huyện Yên Dũng và Việt Yên cũng đã hoàn thiện. 

Bắc Giang đang nỗ lực để khẳng định sức hấp dẫn về du lịch dựa trên những thế mạnh sẵn có. Những năm gần đây, du lịch Bắc Giang đã có những mức tăng đáng kể. Nhiều nhà đầu tư đã tới Bắc Giang để triển khai các sự án du lịch, dịch vụ, nghỉ dưỡng lớn. Phải kể tới như khách sạn Mường Thanh, sân gofl Yên Dũng và một số cơ sở lưu trú tiêu chuẩn 3 sao, 4 sao. Du khách đến với Bắc Giang sẽ có được sự hài lòng nhất khi kết thúc chuyến đi của mình.  

Hành trình tới Bắc Giang vào mỗi mùa lễ hội đầu năm hay những tháng hè rực nắng khi vải thiều chín đỏ chắc chắn đều là những chuyến đi nhiều trải nghiệm tuyệt vời. Sau khi đã tham quan các di tích lịch sử - văn hóa hay khám phá cảnh sắc thiên nhiên du khách tiếp tục hành trình tới những làng nghề truyền thống, chọn mua nhiều thức quà đặc sản làm quà biếu người thân. Nói tới đặc sản ở Bắc Giang là không thể không kể tới rượu làng Vân, bánh đa Kế, bánh tráng Thổ Hà, mỳ Chũ. Những đặc sản nức tiếng từ hạt gạo dẻo thơm và tài khéo léo của bàn tay người thợ. Bắc Giang được ví là đất trăm nghề, những gốm Làng Ngòi, huyện Yên Dũng; gốm Thổ Hà, mây tre đan Tăng Tiến huyện Việt Yên; tơ tằm Mai Đình huyện Hiệp Hòa… là nơi bí quyết kết truyền từ thế hệ này qua thế hệ khác để làm nên những sản phẩm gói đựng sự tinh tế tài hoa. 

Bắc Giang nơi lắng đọng và kết tinh những giá trị truyền thống đặc sắc của vùng đồng bằng Bắc Bộ. Trong mỗi ngôi đình, ngôi chùa cổ kính là lịch sử, là văn hóa được bảo tồn dù nhiều thế kỷ đã qua. Mời bạn về thăm vùng đất nằm bên dòng sông Thương hiền hòa thơ mộng để được say miếng trầu của người Quan họ, say với điệu hát Soong hao, điệu Sli lượn của đồng bào Cao Lan, Sán Dìu, Sán Chỉ hay dự những chiếu đồng nghe nhịp hát trầu văn. Bắc Giang, nơi cửa ngõ của thủ đô sẽ là điểm đến đáp ứng những mong mỏi của bạn về một chuyến du lịch thành công và nhiều ý nghĩa./.