Khu di tích và danh thắng Tây Yên Tử gồm hệ thống các di tích lịch sử, văn hoá, danh lam thắng cảnh nằm ở sườn Tây và Bắc của dãy núi Yên Tử, thuộc địa phận tỉnh Bắc Giang, trải dài từ các huyện Yên Dũng, Lục Nam, Lục Ngạn và Sơn Động.
Núi Yên Tử thuộc dãy Đông Triều, dãy núi cao của vùng Đông Bắc, nằm giáp ranh giữa hai tỉnh Quảng Ninh và Bắc Giang. Theo sử sách, sườn Đông Yên Tử (Quảng Ninh), nơi Phật Hoàng Trần Nhân Tông tu tập, thì sườn Tây Yên Tử (Bắc Giang) là con đường hoằng dương Phật pháp của người. Thái thượng hoàng Trần Nhân Tông rời kinh thành thượng sơn từ sườn Tây Yên Tử, nhập niết bàn trên núi Ngọa Vân. Sư tổ Pháp Loa và đệ tam Huyền Quang cũng theo con đường phía Tây Yên Tử hành đạo Phật sự của Trúc Lâm. Các hòa thượng tiền bối Trúc Lâm cho mở mang, xây dựng chùa tháp, phát triển đạo Phật rộng khắp ở vùng Bắc Giang. Chứng tích là hàng trăm công trình xây dựng kiến trúc thời Trần ở các huyện Yên Dũng, Lục Nam, Lục Ngạn, Sơn Động có nhiều ngôi chùa thiêng như: Am Vãi, Bình Long, Yên Mã, Sơn Tháp, Đàm Trí, Hồ Bấc. Chùa Vĩnh Nghiêm (huyện Yên Dũng) là di tích quốc gia đặc biệt, có mộc bản được UNESCO công nhận là Di sản tư liệu khu vực châu Á – Thái Bình Dương. Tây Yên Tử - nơi phát tích và hưng thịnh của Phật giáo Việt Nam thế kỉ XI đến XIV từng là Trung ương của Phật giáo thiền phái Trúc Lâm.
Từ chùa Vĩnh Nghiêm (huyện Yên Dũng) ngược lên sườn Tây Yên Tử chính là nơi Phật pháp Trúc lâm được hoằng dương rộng rãi, phát triển rộng khắp ở Bắc Giang. Nhờ vậy, hàng trăm công trình kiến trúc chùa tháp được xây dựng. Ngoài những ngôi chùa ở dưới đồng bằng như Vĩnh Nghiêm, Bảo An, Khám Lạng… một loạt các ngôi chùa được dựng trên núi cao có cảnh quan kỳ thú. Những ngôi chùa bên sườn Tây Yên Tử có cảnh quan đẹp như chùa Hồ Bấc, chùa Mã Yên, Sơn Tháp… tất cả đều gắn với sự hình thành và phát triển của thiền phái Trúc lâm Yên Tử.
Chùa Vĩnh Nghiêm, huyện Yên DũngĐể đi đến Tây Yên Tử phải đi theo tuyến đường tâm linh 293, tuyến đường nối ba khu du lịch tâm linh và sinh thái: Tây Yên Tử – Khu du lịch Suối Mỡ – Chùa Vĩnh Nghiêm. Đi theo tuyến đường này, du khách có thể tham quan, chiêm bái cảnh chùa Vĩnh Nghiêm thuộc xã Trí Yên, huyện Yên Dũng, ngôi chùa được coi là trường đại học Phật giáo đầu tiên của Việt Nam, nơi lưu giữ 3050 bản ván khắc được UNESCO công nhận là di sản Tư liệu thế giới khu vực châu Á Thái Bình Dương.
Sau khi vãn cảnh chùa Vĩnh Nghiêm theo chuyến hành trình về Tây Yên Tử, một địa danh hấp dẫn không thể bỏ qua chính là khu du lịch sinh thái Suối Mỡ, huyện Lục Nam. Với diện tích hơn 1.000 ha, thắng cảnh Suối Mỡ nằm trọn trong một thung lũng lớn của dãy núi Huyền Đinh Yên Tử. Được thiên nhiên ưu ái, cảnh sắc núi rừng nơi đây trùng điệp với dòng nước mát lành chảy ra từ các khe suối tạo thành những dòng thác lớn nhỏ len theo các vách núi. Giá trị lịch sử, văn hóa tín ngưỡng của Khu Suối Mỡ gắn liền với 3 đền: Đền Hạ, Đền Trung, Đền Thượng thờ thánh mẫu Thượng Ngàn. Hội đền suối Mỡ đã được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.Đến với Suối Mỡ vào dịp lễ hội (31/3 và mồng 1/4 âm lịch), du khách sẽ được hòa mình vào những màn hát văn độc đáo và hấp dẫn.
Khu du lịch sinh thái suối Mỡ, huyện Lục NamĐịa điểm cuối cùng trong chuyến hành trình là khu văn hóa tâm linh Tây Yên Tử thuộc xã Tuấn Mậu, huyện Sơn Động. Khu du lịch được quy hoạch với tổng diện tích gần 14.000 ha, được chia làm 4 cụm chùa độc lập gồm: Chùa Trình, chùa Hạ (chùa Phật Quang) và chùa Trung, chùa Thượng (chùa Kim Quy). Các điểm chùa có cao độ từ 145m đến điểm cao nhất gần 1000m, kết nối với tương Phật Hoàng Trần Nhân Tông và chùa Đồng trên đỉnh Tây Yên Tử. Khu du lịch đã hoàn thành đầu tư giai đoạn I và đi vào phục vụ du khách từ đầu năm 2018.
Hành trình tham quan của du khách sẽ bắt đầu từ chùa Hạ nằm ở độ cao 145m. Vào chùa Hạ du khách được chiêm bái tượng đồng của Tam tổ Trúc Lâm với tượng Phật hoàng Trần Nhân Tông trong tư thế ngồi nặng 700 kg; hai pho tượng Pháp Loa và Huyền Quang trong tư thế đứng, mỗi pho nặng hơn 300 kg. Sau khi thành tâm kính lễ tại chùa Hạ du khách sẽ tiếp tục hành trình để đi đến chùa Thượng. Vượt qua cầu cảnh quan sang khu vực Nhà ga cáp treo tuyến chùa Hạ - chùa Thượng. Với chiều dài hơn 2 km với công suất vận chuyển 1500 đến 1700 khách/giờ. Ngồi trên cabin du khách có thể nhìn ngắm khung cảnh núi rừng hùng vĩ, cảnh sắc sơn thủy hữu tình của Tây Yên Tử từ trên cao.
Nhà chờ ga cáp treo Tây Yên Tử. Ảnh: Trần Văn Tuấn
Chùa Thượng nằm ở độ cao 800 m, cách chùa Đồng trên đỉnh Yên Tử 700 m theo đường chim bay. Chùa Thượng là đích đến của hành trình leo núi và thực hành thiền của Thiền phái Trúc Lâm với ba pho tượng đồng uy nghi của Trúc Lâm Tam tổ gồm Nhất tổ Phật hoàng Trần Nhân Tông nặng 200 kg, Nhị tổ Pháp Loa và Tam tổ Huyền Quang, mỗi pho nặng 130 kg được rước từ chùa Vĩnh Nghiêm lên đầu tháng Giêng năm Kỷ Hợi. Từ chùa Thượng đi bộ lên chùa Đồng nằm ở độ cao 1068 m điểm cuối của chuyến hành trình mất khoảng 30 phút. Khi đứng nơi chùa Đồng trên đỉnh cao Yên Tử, du khách sẽ cảm nhận được sự linh thiêng của Phật pháp, vẻ đẹp núi non mây trời.
Hiện nay, Bắc Giang đang tập trung xây dựng các sản phẩm du lịch đặc thù, trong đó có phát triển tuyến du lịch Tây Yên Tử với sự kết hợp khai thác thế mạnh tổng hợp các loại hình du lịch, đặc biệt là du lịch sinh thái - du lịch tâm linh, xen kẽ là du lịch thể thao leo núi, du lịch nghỉ dưỡng…Để quảng bá cho tuyến du lịch tâm linh - sinh thái Tây Yên Tử, từ năm 2018 tỉnh Bắc Giang đã tổ chức lễ khai hội Xuân Tây Yên Tử, năm 2019 tổ chức Tuần Văn hóa du lịch với chủ đề “Khám phá vùng đất thiêng Tây Yên Tử”. Sự kiện đã thu hút đông đảo du khách đến tham quan, tìm hiểu và khám phá. Qua đó, tạo cơ hội để tỉnh quảng bá di sản văn hóa, tiềm năng du lịch, đặc biệt là du lịch tâm linh gắn với con đường hoằng dương Phật pháp của Phật Hoàng Trần Nhân Tông đến nhân dân trong tỉnh, trong nước, du khách quốc tế.
Khảo sát con đường hành bộ của Phật hoàng Trần Nhân Tông. ảnh: Lưu Xuân SanBên cạnh đó tỉnh Bắc Giang cũng đã phối hợp với tỉnh Quảng Ninh trong việc xây dựng, kết nối tour tuyến để tạo thành một quần thể danh thắng Yên Tử thống nhất, tạo điều kiện cho phát triển du lịch cũng như phát huy các di sản văn hóa tâm linh của các địa phương; trải thảm nhựa tuyến đường 293 với tổng kinh phí 60 tỷ đồng; hoàn thiện tuyến nhánh vào Tây Yên Tử đoạn từ thị trấn Thanh Sơn đi đèo Hạ My (Sơn Động). Để tiếp tục kết nối mạch nguồn tâm linh cho phát triển tuyến du lịch này, hiện nay tỉnh Bắc Giang đang tiếp tục triển khai các hoạt động khảo sát, nghiên cứu để khôi phục lại con đường hoằng dương Phật pháp của vua Trần Nhân Tông và thiền phái Trúc Lâm Yên Tử để xây dựng sản phẩm du lịch đặc thù thu hút khách du lịch đến với địa phương./.
Nguyễn Thúy
