Lễ hội Xương Giang được tổ chức hàng năm vào dịp đầu xuân (từ mùng 6 – 7 tháng Giêng Âm lịch). Đây là lễ hội kỷ niệm chiến thắng Chi Lăng – Xương Giang năm 1427, là chiến thắng quan trọng của miền biên ải Đông Bắc, quyết định cho nền độc lập dân tộc vào thế kỉ 15, được sử sách coi là trận quyết chiến chiến lược trong lịch sử chống ngoại xâm của dân tộc ta, là một lễ hội phản ánh lịch sử hào hùng chống xâm lăng của dân tộc. Trải qua 583 năn, dư âm của chiến thắng Xương Giang vẫn còn vang dội. Ngày hội toàn thắng của quân dân Đại Việt vẫn còn hiện ra trong tâm trí bao thế hệ. Bắc Giang mở hội Xương Giang cũng chính là tái hiện lại một phần lễ hội toàn thắng của nghĩa quân Lam Sơn khi xưa.
Lễ hội Xương Giang được tổ chức với nhiều địa điểm, chính hội là nơi làm lễ khai hội và dâng hương tưởng niệm các anh hùng nghĩa sỹ Lam Sơn ở thành Xương Giang, thuộc khu ngã ba Quán Thành, xã Xương Giang, thành phố Bắc Giang. Ngoài trung tâm này, không gian văn hoá của lễ hội còn mở rộng tới các xã, phường của thành phố Bắc Giang. Tất cả các điểm đình chùa, đền miếu, hoặc nhà văn hoá của các cơ sở có lực lượng tham gia đều dương cờ, căng biểu ngữ và tập trung để tiến về nơi làm lễ khai hội.
Sáng sớm ngày mùng 6, các đoàn người từ các thôn, làng, phường, xã, dương cờ, gióng trống, xe kiệu với áo quần rực rỡ, tề chỉnh từ các ngả đường lần lượt tiến về trung tâm khai hội. Không khí cờ hoa, biểu ngữ, các đoàn quân hành tiến trong tiếng trống, tiêng chiêng, tiếng nhạc vang lừng. Cuộc rước tại lễ hội Xương Giang thật long trọng, uy nghi, đẹp đẽ và khí thế rầm rập, hết đoàn kỳ lân này lại đến đoàn kỳ lân khác, hết xe biểu tượng này đến xe biểu tượng khác, hết kiệu này đến kiệu khác, hết đoàn quan viên này đến đoàn quan viên khác…Đoàn rước rùng rùng chuyển mình như rồng, như rắn, trống chiêng vang lừng. Hình ảnh các đoàn quân lên đường lúc này khác xa hình ảnh các đoàn quân tiến về khu khai hội. Lúc các đoàn từ làng, xã kéo đến là không khí chiến thắng từng trận, từng trận một, còn lúc này là khí thế đại đoàn quân tổng công kích giành đại thắng. Khí thế ấy được ví như:
“ Đánh một trận sạch không kình ngạc
Đánh hai trận tan tác chim muông”
(Bình Ngô Đại Cáo, Nguyễn Trãi) hay.
“ Kìa trận Hợp Phì thuở trước…
Sao bằng đây Xương Giang vẻ vang” ( Xương Giang Phú - Lý Tử Tấn)
Năm nào cũng thế, mỗi khi đến giờ khai hội, Tỉnh uỷ, Uỷ ban nhân dân tỉnh Bắc Giang và các ban, ngành, đoàn thể của tỉnh, của thành phố cũng đều đến dự khai hội và làm lễ dâng hương, sau đó tất cả các đoàn cùng nhau lần lượt rước lên dâng hương tưởng niệm các anh hùng.
Lễ dâng hương được tổ chức ở trung tâm khai hội rất long trọng. Ở đây các lễ chào cờ, lễ đọc diễn văn khai mạc, đọc “Đại cáo bình ngô”, đọc “Xương Giang phú”, lễ múa ra quân được tiến hành. Giữa các lễ này đều có nhạc hiệu làm nền vang lên trầm hùng và thúc giục lòng người.
Sau lễ dâng hương các đoàn rước trở về làng mình, làm lễ Am Vị đưa xếp các đồ tế khí, kiệu, ngựa vào vị trí cũ. Riêng làng Thành và Làng Vẽ thì là lúc bắt đầu vào hội lệ của làng mình.
Hội Xương Giang là lễ hội có qui mô lớn, khí thế mạnh mẽ, có nhiều địa phương tham gia, hình thức khai hội thay đổi theo từng năm rất phong phú. Trong ngày hội huyện Chi Lăng, tỉnh Lạng Sơn cũng cử đoàn đại diện tham dự. Tại Huyện Lạng Giang, tỉnh Bắc Giang cũng mở hội Cần Trạm – Phố Cát hưởng ứng. Lễ hội Xương Giang có tính chất liên tỉnh, liên huyện và để lại ấn tượng sâu sắc trong đời sống văn hoá - xã hội của nhân dân các địa phương. Nơi dâng hương tưởng niệm chính là thành Xương Giang năm xưa. Bởi thế qua lễ hội này, truyền thống lịch sử hào hùng của cha ông thuở trước sẽ được khơi dậy và phát huy tốt đẹp trong lớp lớp con cháu mai sau.
Thân Quang Huy
